قرارداد های اختیار معامله 

 Option Contracts

مقدمه

مشارکت کننده گان بازارهای اقتصادی و سرمایه‌گذاری همواره با ریسک‌ها و مخاطرات ناشی از نوسانات بازار مواجه هستند. این نوسانات و عدم اطمینان از وضعیت آینده گاه باعث زیان‌های شدید به این مشارکت کننده گان و حتی خروج آنان از بازار و عدم رغبت سایرین به ورود به این عرصه شده است. فعالان بازار از دیرباز به دنبال یافتن راهکارهایی برای مدیریت ریسک و ایجاد آرامش خاطر در فعالان بازار از کنترل بیشتر بر ارزش سرمایه‌گذاری طی نوسانات و التهابات بازار بوده‌اند. به منظور پاسخگویی به این نیاز بازار، انواع اوراق مشتقه طراحی شده است. این اوراق مجموعه‌ای از ابزارهای قابل معامله در بورس یا خارج از آن هستند که قیمت آنها تابعی از قیمت و شرایط نوسانی یک دارایی پایه (از جمله سهام، ارز، کالا، نرخ بهره و ...) می‌باشنددراین مبحث به معرفی ابزار اختیار معامله (Option) وویژگی های  آن پرداخته خواهد شد. اگرچه با توجه به وجوه متنوع و جذاب اختیارمعاملهoption )) وکارکردهای آن بررسی تفضیلی آن مقدور نیست.

تاریخچه ایجاد اختیار معامله (Option)

قراردادهای آتی(Future contract) و اختیار معاملات شباهتهای بسیاری بهم دیگر دارند و شاید با قدری مسامحه در تعبیر بتوان اختیار معاملات را صورت متکامل آتی ها دانست. قدیمی ترین سندی که دلالت بر معامله با استفاده از ابزار مشتقه می کند کتاب سیاست(The (plltics ارسطو می باشد ارسطو در این کتاب، داستانی را ازطالس نقل می کند که چیزی غیز از اختیار معامله نمی باشد. ارسطو چنین می نویسد: " طالس به کمک دانش ستاره شناسی و هنگامی که هنوز زمستان بود دریافت که برداشت زیتون در آن سال پر رونق خواهد بود، لذا مبلغی به صورت سپرده به تمام واحدهای تولید روغن زیتون در شهر داد تا حق اجاره دستگاه روغن کشی را به نرخ معین داشته باشد. مبلغی که طالس پرداخت کرد چندان زیاد نبود، زیرا رقیبی برای طالس در آن معامله وجود نداشت. اما هنگامی که فصل برداشت محصول رسید تقاضا برای دستگاه های روغن کشی یک مرتبه و همزمان افزایش یافت و بدین ترتیب طالس توانست به هر قیمتی که می خواست دستگاه روغن کشی را به تولیدکنندگان زیتون اجاره دهد."(سیاست.کتاب اول،11) آنچنان که نمایان است طالس حداکثر زیان بالقوه را قبل از انجام معامله می دانست در حالی که سود او تابعی از اوضاع و احوال بازار بود. در قراردادهای اختیار معامله نیززیان خریدار  محدود به مبلغ پرداختی ا ست در حالی که سوداو نامحدود و تابعی از وضعیت بازار است. تفاوت معاملات امروزی اختیار معامله با آنچه طالس در 2600سال قبل انجام داده است صرفا در هزینه معاملات(Transaction costs) است. به بیان دیگر طالس باید با هر یک از صاحبان دستگاه ها مستقلا وارد مذاکره و انعقاد قرارداد می شد زیرا که بازاری متکامل و منسجم جهت این امر و همچنین کشف قیمت وجود نداشت به همین دلیل قیمت وی اقتصادی نبود یعنی حداکثر سود برای او قابل تصور نبود. همچنین به دلیل عدم وجود بازار جداگانه برای انجام معامله ی خود اختیار  مسلما سودی نیز از این بابت نسیب وی نمی شد در حالی که در جهان امروزی وضعیت متفاوت از آن است.همچنین برای اولین باردر سال 1973بورس معاملات شیکاگو(CBOT) بورس جدیدی بنام "بورس اختیار معامله شیکاگو" تاسیس کرد که هدف اصلی آن معاملات اختیار معامله مربوط به سهام بود. آز آن به بعد ، معامله اختیارات در بورسهای رسمی رونق گرفت.از این جهت بازار بورس شیکاگو را پدید آورنده اختیار معامله می دانند.

بیان تعاریف و مفاهیم:

 اختیار معامله، قراردادی است که به خریدار آن، اختیار (و نه اجبار) خرید یا فروش یک دارایی معین را در قیمت تعیین شده تا (یا راس) یک زمان مشخص اعطا می‌کند. از سوی دیگر فروشنده اختیار معامله اجبار دارد که تا پیش از انقضای مهلت آن، هر زمان که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشت، مفاد قرارداد را اجرا کرده و دارایی معین شده را در قیمت تعیین شده معامله کند. اوراق اختیار معامله از نظر نوع قرارداد بر دو نوع کلی تعریف شده‌اند: اختیار خرید (Call) و اختیار فروش (Put) .

 قرارداد اختیار خرید: اختیار خرید به دارنده این حق را می دهد که در صورت تمایل بتواند دارایی پایه را که در واقع همان مورد معامله است درسررسید از طرف دیگر طلب کند.

قرارداد اختیار فروش: اختیار فروش به دارنده این حق  را می دهد که در صورت تمایل بتواند دارایی پایه را در سررسید به طرف دیگر عرضه کند.

قیمتی را که دارنده اختیار معامله می تواند دارایی پایه را خریداری کند و یا بفروشد قیمت اعمال (Exercise price) و قیمتی را که به ازای خرید یا فروش اختیار معامله پرداخت یا دریافت می شود را قیمت اختیار معامله(option price) و به آخرین روزی که یک اختیار معامله می تواند اعمال شود تاریخ انقضاء(Expiration Data) و به مبلغی که به عنوان وجه التزام از طرف مقابل اخذ می شود اعتبار یا وثیقه می گویند. اختیار معامله هایی که در طول مدت اختیار معامله هر لحظه قابل اعمال است را اختیار معاملات آمریکایی (American Option) و اختیار معامله هایی را که صرفا در زمان سررسید قابل اعمال باشد را اختیار معاملات اروپایی (European Option) و به اختیار معامله ای که زمان اجرای آن محدود است اختیار معامله آتلانتیکی (Atlantic Option) می گویند. اختیار معامله ها هم در بازارهای بورسی (Exchange) و هم در بازارهای خارج از بورس( (over the Counter (otc) معامله می شوند. در معاملات اختیار، خریدار صرفا مبلغی را که بابت قیمت اختیار پرداخته را به عنوان زیان از دست می دهد در واقع زیان محدود به مبلغ حق اختیار است در حالی که سود او تابع تغییرات قیمت دارایی پایه در بازار است. سود فرشنده نیز محدود به مبلغی ا ست که بابت امتیاز دریافت کرده و زیان او تابع تغییرات قیمت دارایی پایه در بازار است. آنچه اهمیت دارد اینکه خریدار اختیار درمقابل پرداخت قیمت اختیار مطلقا مالک دارایی پایه نمی شود بلکه تنها چیزی که بدست می آورد حق انجام معامله می باشد.

حال باارایه مثال به بررسی بیشتر قرارداد اختیار معامله می پردازیم:

مثال

فرض کنید تولید کننده ای می داند که درانتهای ماه بهمن 10000بشکه نفت تولید خواهد کرد ازطرفی نگران پایین آمدن قیمت نفت درماه بهمن است برای این  منظور وارد بازار اختیارات می شود و10قراداد اختیارمعامله فروش اروپایی به سررسید 30 بهمن می خردفرض کنید هرقرارداد نفت هزاربشکه است همچنین فرض کنید قیمت اختیار معامله برای هر قرارداد 100دلار باشد وقیمت توافقی برای هربشکه نفت 150دلار باشدو قیمت نقد نفت بشکه ای 160دلار باشد حال فرض کنید درانتهای ماه بهمن هستیم وقیمت نقد نفت بشکه ای 140دلار است حال دارنده این اختیار نفت خام خود رابه فروشنده اختیاربه قیمت توافقی 150دلار می فروشد درکل فرآیند سود وزیان خریدار وفروشنده به صورت زیر است:

10000*(150-140)=100000$سود حاصل ازتفاوت قیمت نقد نفت وقیمت توافقی

=100000-1000=99000$سود خالص خریدار اختیار

=10000*(150-140)-1000=99000$زیان خالص فروشنده اختیار

حال فرض کنید درانتهای ماه بهمن هستیم وقیمت نقد نفت بشکه ای 130دلار    است دراین صورت دارنده اختیار آنرا اجرا نمی کند وبه اندازه قیمت حق امتیاز آن ضرر می کندوفروشنده پولی که بابت فروش این امتیاز دریافت کرده بودسودمی کند.

1000$=زیان خریدار اختیار

1000$=سود فروشنده اختیار